به طور خلاصه، منظور از اخلاق سازمانی مجموعه استانداردهای اخلاقی است که در سازمان باید آن‌ها را رعایت کنید. اگر بخواهیم واژه اخلاق را به تنهایی معنا کنیم، باید بگوییم که اخلاق، به اصول، قوانین…
به طور خلاصه، منظور از اخلاق سازمانی مجموعه استانداردهای اخلاقی است که در سازمان باید آن‌ها را رعایت کنید. اگر بخواهیم واژه اخلاق را به تنهایی معنا کنیم، باید بگوییم که اخلاق، به اصول، قوانین و استانداردهایی گفته می‌شود که در جامعه از آن‌ها به عناوین خوب و بد یاد می‌کنیم. به عبارتی دیگر، این اخلاق است که تمایز میان خوب و بد را مشخص می‌کند و کارکنان یک سازمان را راهنمایی می‌کند تا در شرایط بحرانی و انتخاب دشوار میان گزینه‌ها، بتوانند بهترین تصمیم را بگیرند و بهترین انتخاب را داشته باشند. در این مطلب قصد داریم به شرح مفهوم، ویژگی‌ها و اصول این موضوع بپردازیم؛ پس تا انتهای این مقاله با رشدانا همراه باشید.
اخلاق سازمانی (Organizational ethics) را با نام‌هایی مانند اخلاق شرکتی، اخلاق تجارت یا Business Ethics نیز می‌شناسند. این مفهوم نوعی اخلاق کاربردی و حرفه‌ای است که اصول اخلاقی یا مشکلات را که در یک محیط سازمانی ایجاد می‌شوند، بررسی می‌کند. علاوه بر آن، در تمامی ابعاد رفتار سازمانی، این اصول اعمال شده و به تمامی رفتارهای مدیریت، کارمندان و کل سازمان پیوند دارد. اخلاق سازمانی می‌تواند به عنوان نوعی اصل هنجاری یا توصیفی تعریف شود. دامنه و مسائلی که به اخلاق مربوط می‌شوند، نشان دهنده میزان مغایرت فعالیت‌های سازمانی با ارزش‌های اجتماعی غیراقتصادی می‌باشد.
تاکید اخلاق سازمانی همواره بر تعهد مجموعه، به بهبود و ارتقای ارزش‌های اجتماعی غیراقتصادی بوده است. این نوع از اخلاق با اخلاق جامعه، اخلاق افراد شاغل در سازمان و مشتریان یا مراجعان آن وابسته است. لازم به ذکر است که مفهوم اخلاق پدیده جدیدی نیست، بلکه کدهای مشخص شده مربوط به آن با توسعه تمدن بشری همراه بوده‌اند. کلمه Ethics که از واژه یونانی Ethikos یا واژه لاتین Ethicus گرفته شده، به معنای رسم، ایده‌آل یا کاراکتر می‌باشد و اعمال درست افراد را می‌سازد.
برای اولین بار اوایل دهه 1970 میلادی در ایالات متحده آمریکا بود که این مفهوم مطرح شد. در اواخر دهه 1980 و شروع دهه 1990 برجسته شدن درجات اخلاقی در سازمان‌ها آغاز شد. احتمالا اولین سازمان‌هایی که به سراغ به‌کارگیری این مفهوم رفتند، برای دور شدن از رسوایی‌های تجاری این کار را انجام دادند. والاس (Wallas) در این باره می‌گوید: آرمان، توصیف کننده بالاترین ارزش‌هایی است که یک سازمان دستیابی به آن‌ها را آرزو دارد.
اخلاق در سازمان در دوره‌های مختلف تاریخی معانی متفاوتی به خود گرفته است. اما به طور کلی، مواردی مانند شناخت موارد درست یا غلط در محل کار، انجام کار درست باتوجه به اثرات محصول یا خدمات و چگونگی ارتباط با ذی‌نفعان را در برمی‌گیرد. والاس و پکل (Pekel) در این باره توضیح می‌دهند: توجه به اخلاق در سازمان‌ها، در زمانی که قرار است تغییرات اساسی رخ دهند، بسیار ضروری می‌باشد. این زمان‌ها ممکن است مشابه شرایطی که امروزه اکثر سازمان‌ها با آن‌ها روبرو هستند، باشند. در چنین مواقعی، ارزش‌هایی که همواره موردنظر سازمان‌ها بوده‌اند، یا کم اهمیت می‌شوند و یا دیگر دنبال نمی‌شوند!
از نظر کارشناسان، اخلاق به عنوان گروهی از اصول عملکرد صحیح توصیف می‌شود. همچنین ممکن است به عنوان نظریه یا سیستمی از ارزش‌های اخلاقی در یک سازمان تعریف شوند. توسعه اخلاق سازمانی همواره بر اساس عرف و با گذشت زمان انجام شده است. تعریف عرف در سازمان‌های مختلف متفاوت است. اگر یکی از هنجارهای عرفی از جانب سازمان و عموم پذیرفته شود، تبدیل به اخلاق خواهد شد. خوب است بدانید که اخلاق در سازمان‌ها در هر مجموعه‌ای که باشد، قابل اجرا است و تنها مربوط به دسته‌ای خاص از سازمان‌ها نمی‌شود. همچنین این مسئولیت اجتماعی هر سازمان است که آن را به رعایت اخلاق در عملکرد و رفتار خود وادار می‌کند.
به طور خلاصه، رفتار اخلاق‌مدار گونه‌ای از رفتار که مطابق با اخلاق است، می‌باشد. این اخلاق، شامل اعتقادات فردی و استانداردهای اجتماعی که درست و نادرست را تعریف می‌کنند، می‌شود. رفتار اخلاق‌مدار در مواردی مانند کنار آمدن با اطرافیان، زندگی صلح‌آمیز با خود و داشتن یک شخصیت خوب، اهمیت پیدا می‌کند. اخلاق سازمانی که با رفتار اخلاق‌مدار پیوند خورده، در حین انجام عملیات، معنا پیدا می‌کند. واضح است که هرگونه فعالیت و اقدام غیراخلاقی سبب ایجاد مشکل در سازمان می‌شود.
این موضوع نشان دهنده این است که اخلاقیات مدیریت و کارکنان یک مجموعه، باعث حیات و رشد یک سازمان می‌شوند. پیش از این اشاره کردیم که اخلاق شرکتی به معنای رفتار اخلاقی در حین انجام عملیات است. این مفهوم نشان دهنده این است که یک سازمان در تمامی فعالیت‌هایش باید اخلاق را مدنظر داشته باشد و ایده‌های اخلاقی عمومی را در رفتارهای خود پیاده‌سازی کند. رفتار اخلاق‌مدار باعث تسهیل و ترویج ویژگی‌های مثبت در جامعه و افزایش سودآوری در سازمان می‌شود. همچنین روابط مشتریان و بهره‌وری کارکنان را نیز بهبود می‌بخشد. معنای اخلاقیات در سازمان برای انسان‌های مختلف، معانی گوناگونی دارد. اما به طور کلی برای آن که افراد بتوانند معنای کار خوب و بد در محیط کار را درک کنند، از این مفهوم استفاده می‌شود. رفتار مثبت سازمانی بر روی محصولات یا خدماتی که مجموعه ارائه می‌دهد و روابط سازمان با سهام‌داران نیز تاثیرات شگرفی دارد.
رفتار اخلاقی بر اساس ارزش‌های اجتماعی که در ادامه نام می‌بریم، تعریف می‌شود:
ارزش‌های سازمانی به مدیران و کارکنان مجموعه کمک می‌کنند تا بتوانند درست و غلط را تشخیص دهند و موارد مهم‌تر را مشخص کنند. در واقع، اخلاقیات همان قوانینی هستند که بر اساس آن‌ها مشخص می‌کنیم که چه چیزی درست است و چه چیزی نادرست. در ادامه مطلب 6 مورد از مهم‌ترین ارزش‌های اخلاقی مهم در سازمان که در رفتار اخلاقی تاثیر دارند را شرح می‌دهیم.
قابل اعتماد بودن یکی از گسترده‌ترین و پیچیده‌ترین ارزش‌های اخلاقی است. این ویژگی، ارزشی وسیع بوده که با تمامی شاخصه‌ها و رفتارهای یک فرد شایسته پیوند خورده است. معتمد بودن یک فرد، سایر ویژگی‌ها مانند درست کاری، صداقت، خوش قولی و وفاداری را نیز در پی دارد.
تمرکز ویژگی احترام همواره بر کرامت ذاتی فرد بوده است. این شاخصه، در قالب خصوصیاتی مانند مدنیت، ادب، کرامت، استقلال، پذیرش و تحمل تعریف می‌شود. علاوه بر این موارد، پرهیز از رفتارهایی مانند اعمال خشونت بار، تمسخر، سو استفاده و استثمار را نیز در برمی‌گیرد.
فردی که در اجتماع به مسئولیت‌پذیری شناخته می‌شود، خود را ملزم به پاسخگو بودن، بررسی تعالی و اعمال خویشتن‌داری ملزم می‌کند.
ویژگی انصاف و عدالت نشان دهنده اهمیت عدالت، برابری، بی‌طرفی، تناسب، گشودگی و توجه به روند قانونی در مسائل است.
یکی دیگر از ارزش‌های اصلی، توجه صادقانه، خالصانه و پایدار به رفاه دیگران است. مفاهیمی مانند خیریه، مهربانی، شفقت، همدلی و به اشتراک گذاشتن، زیرمجموعه‌های ویژگی مراقبت هستند.
مفهوم شهروندی دربردارنده مجموعه‌ای از مزایا و وظایف مدنی است که تعیین می‌کنند یک سازمان به عنوان عضوی از یک جامعه باید چگونه رفتار کند. شهروندی صحیح این گونه است که هرشخص یا سازمانی سهم خود را در کارکرد جامعه انجام داده و به نسل‌های آینده نیز توجه داشته باشد. به عنوان مثال، یک شهروند خوب همواره به قوانین احترام می‌گذارد، تخلفات را به مراجع قانونی گزارش می‌دهد، در خدمت هیئت منصفه است، رای می‌دهد، مالیات می‌پردازد و از محیط زیست پیرامون خود محافظت می‌کند.
اخلاق سازمانی ویژگی‌های مشخصی دارد که به طور خلاصه به شرح زیر هستند:
اخلاق سازمانی یک سری اصول تعریف شده هستند که در ادامه این بخش، هر یک از آن‌ها را شرح خواهیم داد.
این اصل، بر تقدس و خلوص ابزارها و روش‌هایی که در راستای رسیدن به اهداف سازمان به کار گرفته می‌شوند، تاکید دارد. منظور از تقدس در این اصل این است که دستیابی به اهداف با استفاده از روش‌های غلط ناممکن است؛ حتی اگر این روش‌ها برای کل جامعه سودمند باشند!
انجام هرگونه کار ناپسند نسبت به خود یا دیگران غیراخلاقی است. این عمل نوعی ابزار باشد و یا یک هدف، به هر حال کاری است که از انجام آن باید پرهیز شود.
این اصل اشاره به این دارد که شخص قبل از هرگونه اقدامی باید قضاوت درستی داشته باشد تا دیگران را دچار خسارت یا خطر ضرر و زیان نکند.
همان‌طور که از نام این اصل مشخص است، به طور واضح اشاره به این موضوع دارد که سازمان به هیچ عنوان مجاز به همکاری با شخص یا مجموعه‌ای در کارهای خلافکارانه نیست. علاوه بر موارد ذکر شده، سایر اصول اخلاق سازمانی عبارتند از:
رفتار اخلاق‌مدار نوعی رفتار برمبنای اخلاق است. در اینجا منظور از اخلاق همان اعتقادات فردی و استانداردهای اجتماعی برای تعریف درست و غلط می‌باشد. ارزش‌های سازمانی تعیین می‌کنند که چه چیزی مهم است و چه مواردی در تصمیم‌گیری در مورد درست و غلط دخیل هستند. برای آن که یک سازمان بتواند به اهداف خود برسد، لازم است تا اصولی را در حوزه اخلاق‌مداری مدنظر داشته باشد.
Human Resource Generalist
استخدام موفق با مدیر منابع انسانی محقق می شود
