اگر به مطالعه و پژوهش در زمینه روانپزشکی و روانشناسی علاقمند هستید، احتمالا با موضوع تحلیل رفتار متقابل آشنایی داشته باشید. امروزه پژوهش‌ها ثابت کرده‌اند که میل و رغبت انسان‌ها به طرز شگفت آوری نسبت…
اگر به مطالعه و پژوهش در زمینه روانپزشکی و روانشناسی علاقمند هستید، احتمالا با موضوع تحلیل رفتار متقابل آشنایی داشته باشید. امروزه پژوهش‌ها ثابت کرده‌اند که میل و رغبت انسان‌ها به طرز شگفت آوری نسبت به یادگیری تحلیل رفتار متقابل افزایش پیدا کرده است. جالب است بدانید که علاقمندی به این موضوع، نه تنها بین روانکاوان و روان درمانگران افزایش یافته، بلکه افرادی که در زمینه‌های کوچینگ، مدیریت منابع انسانی، مدیریت ارتباط با مشتری، رشد و توسعه فردی و بسیار موارد دیگر کار می‌کنند نیز به این مبحث علاقه نشان داده‌اند. اما سوالی که ایجاد می‌شود این است که مفهوم تحلیل رفتار متقابل چیست و در چه شرایطی کاربرد دارد؟ برای شناخت دقیق این موضوع پیشنهاد می‌کنیم تا انتهای این مقاله از رشدانا همراه ما باشید.
به طور کلی تحلیل رفتار متقابل، نظریه‌ای است که در مورد شخصیت و به عنوان یک روش منظم برای روان درمانی مطرح شده است. این تعریفی که در اینجا در پاسخ به سوال تحلیل رفتار متقابل چیست، مطرح کردیم برای اولین بار انجمن بین المللی تحلیل رفتار متقابل آن را ارائه کرده است. این نظریه سعی بر آن دارد تا تصویری از ساختار روان شناختی انسان‌ها به ما نشان دهد. بدین منظور این نظریه از یک الگوی سه بخشی کودک، والد و بالغ به عنوان الگوی حالات نفسانی استفاده می‌کند. درواقع الگوی شخصیتی به ما کمک می‌کند تا بفهمیم انسان‌های اطرافمان چگونه عمل می‌کنند و چه رفتاری از خود بروز می‌دهند.
متخصصین این حوزه به کمک نظریه تحلیل رفتار متقابل دریافته‌اند که انسان‌ها شخصیت خود را در قالب رفتارهایشان آشکار می‌سازند. این موضوع را همه ما بارها پس از توجه به رفتارهای اطرافیانمان و حتی رفتارهای خودمان دریافته‌ایم. به عنوان مثال انسانی که سعی در آزار دیگران دارد، مرتکب هیچ خطایی نمی‌شود. چرا که تنها سعی در آرام کردن زخم‌هایی که در گذشته بر او وارد شده است، دارد. درواقع رفتار چنین افرادی حاصل سرگذشت آنان است! این نتیجه گیری‌ها به کمک نظریه تحلیل رفتار متقابل به دست آمده است.
همانطور که در ابتدای مطلب اشاره کردیم، نه تنها در مسائل اجتماعی و روانپزشکی از نظریه کاربرد تحلیل رفتار متقابل استفاده می‌کنند، بلکه در سال‌های اخیر کاربرد این نظریه در سازمان‌ها و محیط کار بسیار افزایش یافته است. این امر موجب بهبود ارتباطات درون سازمانی شده است. تحلیل رفتار متقابل بر این باور است که هر انسان یک کودک، یک والد و یک انسان بالغ درون خود دارد. یکی از این حالاتی که در درون همه ما وجود دارد، باتوجه به نحوه تربیت و شکل گیری باورهایمان، بیشتر نمایان می‌شود و قوی‌تر در شخصیت ما بروز می‌کند. البته هر سه شکل کودک، والد و بالغ در شخصیت همگی ما وجود دارد، اما به طور معمول از یکی از آن‌ها بیشتر استفاده می‌کنیم.
یکی از مواردی که در آن استفاده از این نظریه بسیار کارآمد است، هنگام برخورد با مشتری است. شما می‌توانید با تحلیل رفتار مشتری و اینکه در آن لحظه چه رفتاری ممکن است درمورد محصول یا خدماتی که به او ارائه می‌کنید از خود بروز دهد، بهترین برخورد را داشته باشید. به بیانی دیگر قادر خواهید بود به نحو احسن مشتری مداری را به جا آورید.
لازم به ذکر است که استفاده از تحلیل رفتار متقابل نه تنها در فروشگاه بلکه در سازمان‌ها نیز بسیار مفید است. این موضوع سبب بهبود رفتار سازمانی کارمندان یک مجموعه می‌گردد. به عنوان مثال استفاده از نظریه تحلیل رفتار متقابل در مدیریت ، باعث می‌شود تا یک مدیر بتواند با رفتاری حرفه‌ای تر با نیروی انسانی ارتباط برقرار کند و مشکلاتی که تا به امروز در مجموعه‌ها شاهد آن بوده‌ایم، اتفاق نخواهد افتاد. بنابر آنچه که گفته شد، تحلیل رفتار متقابل در سازمان و در محیط کار می‌تواند تاثیرات چشمگیری در پیشرفت کسب و کارها داشته باشد. به همین دلیل است که از این موضوع علاوه بر جنبه‌های روان درمانی و روان شناختی، در حوزه‌های سازمانی و کسب و کارها نیز استفاده می‌شود.
همانطور که در بخش قبل اشاره کردیم، نظریه تحلیل رفتار متقابل به این موضوع اشاره دارد که شخصیت افراد براساس حالات درونی فرد که از کودک، والد و بالغ سرچشمه می‌گیرد، مشخص می‌شود. در ادامه به شما خواهیم گفت که هریک از شخصیت‌ها چه رفتاری در محیط کار از خود بروز می‌دهند.
یکی از راه‌هایی که می‌توان تحلیل رفتار متقابل در محیط کار را بررسی کرد وضعیت کودک در محیط کار است. فردی که حالت نفسانی او از کودک درونش سرمنشا می‌گیرد، احساسات خود را به راحتی نشان می‌دهد. بروز این رفتار در محیط کار، در اکثر مواقع نکوهش شده است و فرد کم کم یاد می‌گیرد که کمتر باید این حالات را در محیط کار از خود بروز دهد. یک حالتی که از این افراد معمولا در محیط کار نشان داده می‌شود، شخصیت کودک مطیع است. این شخصیت بسیار مودب است و حرف شنوی بالایی دارد. این دسته از افراد اگر نتوانند به درستی از این جنبه شخصیتی خود استفاده کنند، تبدیل به یک فرد ضعیف و اصطلاحا توسری خور خواهند شد.
به صورت کلی والد تمامی قوانین و هنجارهایی که در محیط زندگی و کار استفاده می‌شود را در برمی‌گیرد. اگر به دوران کودکیمان نگاهی بیندازیم، متوجه می‌شویم که والدین ما تعداد زیادی قوانین و آداب و رسوم را به ما آموخته‌اند. این قواعد در اثر تکرار تبدیل به الگوی ذهنی شده است. چند مورد از چیزهایی که بزرگ‌ترها در کودکی به ما آموخته‌اند چیزهایی مثل حقت را بگیر، احساساتت را بروز نده تا سو استفاده نکنند و… بوده است. حال در محیط کار و در برخی شرایط خاص، همین آموزه‌ها برای بسیاری از افراد تکرار شده و سبب ایجاد سو برداشت و اختلاف خواهد شد.
حالت سوم و ایده آل در محیط زندگی و محیط کار، شخصیت بالغ است. هنگامی که فرد قادر باشد به صورت منطقی رفتارهای خود را کنترل کند و آن‌ها را بروز دهد، در دسته بالغ‌ها قرار می‌گیرد. افرادی که در محیط کار در این حالت قرار دارند، در شرایط مختلف قادر به گرفتن بهترین تصمیم‌ها و حل مشکلات هستند. مدیران موفق معمولا در این دسته جای می‌گیرند.
حال که با جنبه‌های مختلف نظریه تحلیل رفتار متقابل در محیط کار آشنا شده و وضعیت کودک، والد و بالغ را به خوبی آموختید، سراغ چند بخش بسیار مهم در تحلیل رفتار متقابل می‌رویم. آشنایی با این بخش‌های نظریه اریک برن، به شما کمک می‌کند که علت بسیاری از رفتارهای فعلی خود را کشف کنید و خودشناسی بیشتری در شما ایجاد شود.
آیا می‌توانید قبول کنید که هر کدام از ما انسان‌ها در همان دوران کودکی، داستان زندگی‌مان را می‌نویسیم؟ بله، هر یک از ما داستانی داریم که در کودکی توسط خودمان نوشته شده و این داستان، درست مثل تمامی داستان‌ها دارای یک دوره شروع، دوره میانی و پایان است. این داستان که ما نسبت به آن آگاهی نداریم در نظریه تحلیل رفتار متقابل «پیش نویس زندگی» نامیده می‌شود.
طرح اصلی این داستان، هنگامی نوشته می‌شود که حتی بیش از چند کلمه نمیتوانیم ادا کنیم، این وضعیت تا حدود 7 سالگی ادامه دارد و تا این سن، جزئیات بیشتری برای این داستان در نظر می‌گیریم. قسمت جالب ماجرا اینجا است که همه ما از داستان نوشته شده آن سال‌ها بی خبر هستیم و آگاهی چندانی نسبت به آن نداریم.
هرچند از این قدرت برخوردار هستیم که این پیش نویس را در بزرگسالی تغییر دهیم و دیگر به ادامه دادن آن داستان تن ندهیم اما هستند افرادی که تا پایان عمر به داستان کودکی خود وفادارند و کل زندگی خود را براساس آن بنا می‌کنند. اریک برن در این باره می‌گوید: “مردم دوست دارند وقایع تلخ و غمگین دوران کودکی خود را تکرار کنند، بنابراین، یش نویس‌ها، اجباری و دائما در حال تکرارند.”
به طور کلی، پیش نویس‌ها حاصل تصمیمات دوران کودکی افراد هستند که حالات والدین و من کودک، موجب شکل گیری آن‌ها شده‌اند. حال ممکن است شما بتوانید بر قسمت‌هایی از پیش نویس زندگی خود غلبه کرده و زندگی را به شکلی بهتر ادامه دهید و یا همان داستان کودکی را پیش گرفته و در آن گرفتار بمانید.
اریک برن، بازی‌های روانی را مجموعه‌ای از الگوهای تکراری در روابط میان انسان‌ها می‌داند که اتفاقا دارای نتایجی از پیش تعیین شده هستند. این بازی‌ها براساس پیش نویس زندگی که بالاتر به آن اشاره کردیم، انجام می‌شوند.
اگر به طور ساده بخواهیم بازی‌های روانی افراد را توضیح دهیم باید بگوییم که بازی، پوشش یا لباس پیش نویس زندگی است. به عنوان مثال تصور کنید فردی در پیش نویس زندگی‌اش، شکست‌های مداوم را امری طبیعی بداند و از همان کودکی خود را تحت هر شرایطی، فردی شکست خورده تلقی کند. این فرد در بزرگسالی اگر شغلی همچون کارآفرینی را انتخاب کند، بنظر شما کارآفرین موفقی خواهد شد؟ خیر. او با پیش نویس من یک شکست خورده هستم، بازی‌هایی انجام می‌دهد که در نهایت نه تنها در کارآفرینی بلکه در سایر مشاغل نیز شکست می‌خورد.
اریک برن این بازی های روانی را در 7 بخش تقسیم بندی کرده و در انتها معتقد است، بازی‌ها از نظر شدت به 3 درجه و به شکل زیر تقسیم می‌شوند:
تحلیل رفتار متقابل یکی از شاخه‌های روان پزشکی مدرن محسوب می‌شود. برای اولین بار شخصی به نام دکتر اریک برن این نظریه را پایه گذاری کرد. این شاخه از روانشناسی، چگونگی ارتباط و تعامل افراد را مورد بررسی قرار می‌دهد. با استفاده از این نظریه کمبودها و مشکلاتی که معمولا در زندگی و محیط کار در روابط میان فردی به وجود می‌آید، قابل حل خواهند بود.
Empowerment Package for Managers
تمام آنچه که یک مدیر موفق باید بداند
